چگونگی صلوات فرستادن

حضرت فرمود اینگونه بگویید: «اللّهمّ صَلِّ على مُحمُدٍ و على آلِ مُحمّدٍ کَمَا صَلَّیتَ عَلى آلِ اِبراهیمَ اِنَّکَ حَمیدٌ مجیدٌ اللّهمّ بارِک علَى مُحَمّدٍ و على آل محمد کما بارکتَ على آل ابراهیمَ اِنّکَ حمیدٌ مجیدٌ» (2)

 

سوال بعدی که پرسیده نشد این است که منظور از آل محمد صلی الله علیه و آله چه کسانی هستند؟

معمولا با سابقه ذهنی که ما از روایات آیه تطهیر و حدیث ثقلین داریم پاسخ این سوال را منحصر در حضرت زهرا سلام الله علیها و امامان معصوم علیهم السلام می دانیم.

این پاسخ گرچه در مانند آیه تطهیر و حدیث ثقلین کاملا صحیح است و شکی در آن نیست ؛ اما در صلوات ؛ نه تنها دلیلی بر این انحصار نیافتیم؛ بلکه به دلایلی که در ادامه می آید روشن خواهد شد که دایره «آل محمد صلی الله علیه و آله» در صلوات ، محدود به حضرات معصومین علیهم السلام نمی شود.

 

در ذکر صلوات؛ آل محمد صلی الله علیه و آله چه کسانی هستند؟

ابتدا باید دانست که آل به همان معنای اهل است (3) و واژه «اهل» هر چند عربی است، ولی به دلیل ورود آن به زبان پارسی و اُنس ما با این لفظ در طول چند قرن، آن را در ردیف کلمات فارسی درآورده است و از مجموع استعمالات آن می‌توان معانی زیر را برای آن در نظر گرفت:

زمامداران (اهل امر) ؛ پیروان ( اهل انجیل ، اهل کتاب ، اهل اسلام) ؛ خویشاوندان (اهل الرجل) ؛ خویشاوندانی که در یک خانه زندگی می کنند (اهل بیت).

با توجه به موارد کاربرد این واژه می‌توان مفهوم آن را به این شرح بیان کرد: به انسانی که نسبت به چیزی یک نوع انتساب ، اختصاص ، انس و الفتی دارد، «اهل آن» گفته می شود. به دیگر سخن، منظور از اهل یا آل یک نفر ، کسانی هستند که به او وابسته بوده و از پیروان و بستگان او به شمار می‌روند.

برای چنین معنای وسیعی اگر دلیلی بر تخصیص و انحصار در عده ای وجود داشت که می پذیریم مانند آن انحصاری که در آیه تطهیر و حدیث ثقلین وجود دارد که روایت های دیگر آمده اند و «اهل» را به طور مشخص ، محدود به حضرات معصومین علیهم السلام  کرده اند ؛ ولی اگر در مواردی چنین دلیلی وجود نداشت ما اهل را به همان معنای وسیعی که به آن رسیدیم معنا می کنیم. 

آل هر بزرگ و اهل بیت او کسانی هستند که به فضیلت و برتری آن بزرگ اقرار دارند و از دستور او اطاعت کرده و روش او را در پیش می گیرند. بنابراین در هر امت، کسانی که به واقع به پیامبرشان ایمان بیاوردند و مطیع دستورات او باشند ؛ آل آن پیامبر و آل وصی او و نیز اهل بیت آن دو خواهند بود ؛ هر چند در ظاهر ، خانه و محل سکونتشان دور از ایشان باشد ؛ زیرا در این بحث منظور از خانه ، خانه زنان و فرزندان نیست ؛ بلکه مراد ، خانه تقوا و ایمان و خانه نبوت و حکمت و عرفان است

سخن مرحوم فیض کاشانی

فیض کاشانی(ره) این دانشمند بزرگ اسلامی در کتاب «الوافی» خود که شرحی بر کتاب «الکافی» است می نویسد:

آل هر بزرگ و اهل بیت او کسانی هستند که به فضیلت و برتری آن بزرگ اقرار دارند و از دستور او اطاعت کرده و روش او را در پیش می گیرند. بنابراین در هر امت، کسانی که به واقع به پیامبرشان ایمان بیاورند و مطیع دستورات او باشند ؛ آل آن پیامبر و آل وصی او و نیز اهل بیت آن دو خواهند بود ؛ هر چند در ظاهر ، خانه و محل سکونتشان دور از ایشان باشد ؛ زیرا در این بحث منظور از خانه ، خانه زنان و فرزندان نیست ؛ بلکه مراد ، خانه تقوا و ایمان و خانه نبوت و حکمت و عرفان است « فإن البیت فی مثل هذا لا یراد به بیت البنیان و لا بیت النساء و الصبیان، بل بیت التقوى و الإیمان و بیت النبوة و الحکمة و العرفان»

مرحوم فیض برای اثبات این نظریه که مراد از اهل هر بزرگی ، پیروان اوست به آیاتی از قرآن کریم استناد می کند که درباره اهل نوح(ع) است. در این آیات خداوند متعال اهل نوح (ع) را اهل نجات از عذاب اعلام می کند:

فَأَنْجَیْناهُ وَ أَهْلَهُ إِلاَّ امْرَأَتَهُ کانَتْ مِنَ الْغابِرینَ ؛ ما نوح و اهل او را از عذاب نجات دادیم مگر همسرش را که از جامانده ها (برای عذاب) بود. (4) وَ نُوحاً إِذْ نادى‏ مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنا لَهُ فَنَجَّیْناهُ وَ أَهْلَهُ مِنَ الْکَرْبِ الْعَظیمِ ؛ ما ندای نوح را پاسخ دادیم و او و اهلش را از آن گرفتاری (عذاب) بزرگ نجات دادیم. (5)

نوح علیه السلام که وعده نجات اهلش را شنیده بود با دیدن گرفتار شدن پسرش که او را جزء اهل خود می دانست این سوال برایش ایجاد شد که چرا پسرم نجات پیدا نکرد؟

منظور از آل محمد صلی الله علیه و آله در صلوات بر آن حضرت تمام مردان و زنان مومنی هستند که با آن حضرت و آیینش ایمان دارند و در عمل نیز تلاش می کنند تا از گناهان پرهیز کرده و واجبات را انجام دهند. بی شک برترین مصادیق این آل همان اهل بیت عصمت و طهارت خواهند بود که در ایمان و عمل صالح به مقام عصمت باریافته اند و این هرگز به معنای اخراج سایر مومنین اهل تقوا از این دایره نخواهد بود

خداوند به او می فرماید: یا نُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِحٍ ؛ای نوح! او از اهل تو نیست ؛ به درستی که او عملی غیر صالح است.(6) در این پاسخ ، دو مطلب مهم نهفته است:

1. مراد از اهل ، خاندان و پیروان نیست ؛ بلکه اهل تو ، پیروان راستین تواند که آنها را به همراه خودت نجات دادیم.

2. و چون پسرت در عقیده و عمل ، پیرو تو نبود در نتیجه ، اهل تو هم نبود ؛ بنابراین آن وعده نجاتی که به اهلت دادیم شامل حال او نمی شود.

در ادامه مرحوم فیض کاشانی می نویسد: برای همین است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: « کل تقی و نقی آلى » هر انسان پرهیزکار و پاکیزه از گناهی ، آل من است. و بر همین اساس بود که حضرت فرمود: «سَلمانُ مِنّا أَهلَ البَیتِ ؛ سلمان از ما اهل بیت است»(7)

بنابراین تحلیل ، منظور از آل محمد صلی الله علیه و آله در صلوات بر آن حضرت تمام مردان و زنان مومنی هستند که با آن حضرت و آیینش ایمان دارند و در عمل نیز تلاش می کنند تا از گناهان پرهیز کرده و واجبات را انجام دهند. بی شک برترین مصادیق این آل همان اهل بیت عصمت و طهارت خواهند بود که در ایمان و عمل صالح به مقام عصمت باریافته اند و این هرگز به معنای اخراج سایر مومنین اهل تقوا از این دایره نخواهد بود.

 

پی نوشت ها:

1.  آیه 56 سوره احزاب : اى کسانى که ایمان آورده‏اید بر او درود فرستید و سلام گوئید و تسلیم فرمانش باشید.

2.  صحیح بخاری ج2 ص159 و صحیح مسلم ج1 ص305

3.آلُ الرجل: أَهْلُه‏. لسان العرب ج11 ص30

4. آیه 83 سوره اعراف

5.  آیه 76 سوره انبیاء

6. آیه 46 سوره هود

7.ر. ک به الوافی ج3ص896 . همین مطلب را علامه مجلسی(ره) در کتاب مرآة العقول ج5 ص84 نقل کرده است.

منبع:تبیان